مقاله دکتر ابراهیم محمدی عضو هیئت علمی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته با عنوان

بیوزوناسیون، زیست چینه نگاری و تطابق فراحوضه ای سازند قم (به سن الیگو-میوسن) بر پایه فرامینیفرها، ایران (حاشیه شمال شرقی راه دریای تتیس) در مجله معتبر Palaeoworld که در Elsevier نمایه می‌شود منتشر شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته سازند قم را مهم‌ترین واحد نفت دار ایران مرکزی دانست و در زمان آخرین پیشروی دریا بر روی صفحه ایران (در بازه زمانی حدوداً ۳۴ تا ۱۶ میلیون سال پیش) نهشته شده است.

به گفته دکتر محمدی برونزدهای سازند قم از خوی و ماکو در شمال باختری ایران تا شمال دریاچه جازموریان در جنوب خاوری ایران، در یک روند شمالغربی-جنوب شرقی گسترش دارند. این سازند ازنظر زمانی معادل سازند آسماری (حوضه زاگرس، جنوب غربی ایران) است که بیش از ۹۰% نفت ایران و ۱۲% نفت جهان را در خود جای‌داده است.

وی افزود: باوجوداینکه قریب ۱۷۰ سال از شروع مطالعات زمین‌شناسی بر روی سازند قم و همچنین قریب ۹۰ سال از کشف نفت در این سازند می‌گذرد ولی باوجود اهمیت اقتصادی و جایگاه جهانی این سازند در بین تتیس شرقی و غربی تا پیش‌ازاین هیچ‌گونه بیوزوناسیون رسمی برای سازند قم وجود نداشت.

به گفته دکتر محمدی، بیوزوناسیون معیار تعیین سن نسبی سنگ‌های رسوبی بر اساس مجموعه فسیلی (موجود درآن‌واحد سنگی) است، به عبارت ساده‌تر چهارچوبی است که بر اساس آن سن نسبی و تقدم و تأخر لایه‌های رسوبی (در مقیاس‌های محلی و/یا منطقه‌ای و/یا جهانی) مشخص می‌گردد و به زمین شناسان در تکمیل تقویم تاریخ تکامل زمین کمک می‌کند.

وی یادآور شد: اگر کشف و شناسایی فسیل‌ها به ترتیب، مراحل اول و دوم در مطالعات فسیل‌شناسی باشند، بیوزوناسیون به‌عنوان مرحله سوم، مرحله‌ای بالاتری بوده که فسیل‌شناس بر اساس فسیل‌های شناسایی‌شده، معیارهای تعیین سن نسبی برای توالی های رسوبی فسیل دار ارائه می‌دهد.

وی با بیان اینکه، اگر بگوییم که ارائه بیوزوناسیون و مطابقت آن با بیوزونهای جهانی یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین دستاوردهای یک فسیل‌شناس است، گزاف نگفته‌ایم افزود: تمامی مطالعات و تفاسیر بعدی بر پایه فسیل‌ها شامل مطابقت با نمودارهای دمای دیرینه، تغییرات جهانی سطح دریاها، تفاسیر پالئواکولوژیکی، مطابقت‌های سنی و ....، در صورت عدم وجود بیوزوناسیونِ دقیق خالی از ایراد و اشکال نخواهند بود.

وی در مورد اهمیت بیوزوناسیون در مطالعات اکتشافی نفت و گاز خاطرنشان کرد: زمین‌شناسی ستون فقرات اقتصاد و صنایع کشورهاست. سوختهای فسیلی بیش از تمامی دیگر منابع زیرزمینی خدادادی به پیشرفت بشر خدمت نموده است و بیش از ۹۰% از انرژی موردنیاز تعداد زیادی از کشورها (ازجمله ایران) برای دهه‌های زیادی (به‌صورت مستقیم و/یا غیرمستقیم) از سوخته‌ای فسیلی تأمین می‌شده است. تقریباً در تمامی حفاری‌های نفتی، چینه و فسیل‌شناسانی به‌صورت تمام‌وقت بر حفاری نظارت داشته و با بررسی مداوم نمونه‌های فسیلی و تعیین سن نسبی واحدهای مورد حفاری، سرعت و همچنین ادامه/یا توقف حفاری را مدیریت می‌کنند. در صورت نبود معیارهای صحیح تعیین سن، نتایج بررسی چینه شناسان چاه (اگر با سرعت کمتر و احتیاط بیشتر انجام نشود) به‌دوراز خطا نخواهد بود و می‌تواند منجر به فوران چاه و آتش گرفتن سکوی نفتی و درنتیجه از بین رفتن سرمایه‌ها (انسانی و مالی) و تخریب محیط‌زیست گردد، همانند اتفاقی که در سال ۱۹۵۶ (۶۶ سال پیش) در نزدیکی شهر قم و حین حفاری نفتی در سازند قم اتفاق افتاد و منجر به فوران چاه البرز شماره ۵ شد که یکی از بزرگ‌ترین فوران‌های تاریخ صنعت نفت در سطح جهانی است که منجر به خروج روزانه (به‌طور متوسط)۶۰۰۰۰ بشکه نفت به مدت ۸۲ روز (درمجموع بیش از ۵ میلیون بشکه) شد.

وی در تشریح اهمیت مقاله در سطح ملی اظهار کرد: ارائه سن دقیق بر مبنای بیوزوناسیونِ مناسب در تمامی مطالعات مرتبط با دیرینه‌شناسی سازند قم از اهمیت بالایی برخوردار است. به دلیل نبود بیوزوناسیون رسمی برای سازند قم، مطالعات قبلی بر روی این سازند، بر اساس زونبندیهای ارائه‌شده برای سازند آسماری (در حوضه زاگرس، جنوب غربی ایران) و یا زونبندی های حوضه مدیترانه/اروپا انجام می‌شد (که هر دو بر مبنای فرامینیفرهای بنتیک هستند) ولی با توجه به اینکه زمان ظهور و انقراض فرامینیفرها در حوضه‌های مختلف و در مکان‌های دور از هم، متفاوت است لذا کاربرد آن‌ها معمولاً با خطا همراه است.

به گفته وی با چاپ این مقاله این مشکل برای مطالعات بعدی سازند قم مرتفع گردید.

محمدی افزود: نواقص استفاده از زونبنديهاي حوضه زاگرس و مدیترانه/اروپا برای تعین سن واحدهای سازند قم (در ایران مرکزی) نیز در پژوهش وی بررسی‌شده است. همچنین جنوب شرقی‌ترین نهشته‌های سازند قم نیز موردمطالعه قرار گرفت و قدیمی‌ترین نهشته‌های سازند قم و سن آن‌ها مشخص گردید.

عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه تحصیلات تکمیلی افزود: دریای قم (که سازند قم در آن نهشته شده است) ارتباط‌دهنده تتیس شرقی و تتیس غربی بوده و مسیر مهاجرت جانداران دریایی از غربی به شرق (و یا بالعکس، بسته به محل ظهور اولیه آن‌ها) بوده است و از این نظر از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

وی عنوان کرد: در این پژوهش بیوزوناسیون ارائه‌شده برای سازند قم، با بیوزونهای منطقه‌ای و جهانی مطابقت داده شد و امکان مقایسه توالی‌های الیگو-میوسن دیگر بخش‌های حوضه تتیس با حوضه قم (و بالعکس) فراهم گردید. به‌علاوه، زمان اولین حضور لپیدوسیکلینیدها (یکی از مهم‌ترین گروه‌های فرامینیفرها که موجودات ریز دریایی بوده‌اند) در ایران، پس از ظهور اولیه در آمریکا و کارائیب و مهاجرت از غرب به شرق، پس از بررسی نهشته‌های منطقه جازموریان در این مقاله، به‌طور دقیق‌تری مشخص گردید. همچنین جهت پیشروی دریای تتیس بر روی صفحه ایران با نگرشی نو موردبررسی قرار گرفت.

دکتر ابراهیم محمدی اولین بیوزونبندی رسمی کل سازند قم (از روپلین تا بوردیگالین)، قریب ۶۰ سال بعد از بیوزونبندی سازند آسماری و مطابقت زونهای سازند قم با زونهای جهانی و منطقه‌ای را از مهم‌ترین ویژگیهای مقاله برشمرد.

وی تقسیم‌بندی روپلین سازند قم برای نخستین بار به روپلین پیشین و پسین؛ بررسی نواقص زونهای بنتیک کم‌عمق یا SB-zones و زونهای سازند آسماری جهت تعین سن سازند قم در کنار مطالبی در خصوص انقراض Nummulites واقعی و Nummulites bouillei, N. budensis, and N. kecskemetii؛ بررسی تفاوت گسترش زمانی فسیل‌های کلیدی زیر در سازندهای قم و آسماری (Lepidocyclinids, Archaias, Spiroclypeus, Miogypsina, and etc) همراه با گزارش و بررسی قدیمی‌ترین نهشته‌های سازند قم؛ بیواستراتیگرافی جنوبشرقی‌ترین نهشته‌های سازند قم؛ مطابقت برشهای سازند قم در طول ۱۰۰۰ کیلومتر از گستره این سازند و نگرشی نو بر پالئوژئوگرافی و جهت پیشروی دریای قم (تتیس) و ارائه نقشه پیشروی را از موارد مهم مقاله عنوان کرد.

شایان‌ذکر است مقاله موردبحث از طریق لینک Share Link:

https://authors.elsevier.com/a/۱f۵Q۰,gYwhU۳Zr

Click on the Link to read or download.

به مدت ۵۰ روز به‌صورت رایگان قابل دانلود است.

مشخصات مقاله نیز به شرح زیر اعلام‌شده است:

Mohammadi, E., ۲۰۲۲. Foraminiferal biozonation, biostratigraphy and trans-basinal correlation of the Oligo-Miocene Qom Formation, Iran (northeastern margin of the Tethyan Seaway), Palaeoworld, https://doi.org/۱۰.۱۰۱۶/j.palwor.۲۰۲۲.۰۴.۰۰۵